FITIR SADAKASI - ÖNEMİ VE FIKHİ PRENSİPLERİ
Fıtır Sadakası sağ olarak yaşam bulma ve sağlıklı bir şekilde ramazan bayramına ulaşma sadakasıdır. Bizlere hayat hakkı tanıyan ve Ramazan ayına ulaştıran Rabbimize karşı bir şükür ifadesidir. Ramazan ayı ki, küçük günahların mağfiret bulduğu, sevapların bol bol insanlığı sunulduğu, ibadetlerin kemale ulaştığı, ahlaki olgunluğun yaşandığı, Kur’an-ı Kerim’lerin hayata aktarıldığı bir aydır. Ramazan ayı, feyiz ve bereketiyle on bir ayın sultanı olduğu, içerisinde bulunan bir gecesinin (kadir gecesinin) bin aydan daha hayırlı olduğu bir aydır. Bu sebeple bu aya erişmek büyük bir lütuftur. Bizlere bu lütfü sunan Yüce Rabbimize karşı bir şükür ifadesi olarak Fıtır Sadakamızı ihtiyaç sahiplerine ulaştırmalıyız.
Zekat maddi gücü olanlar tarafından verildiği için verilenler bütün fakirlerin ihtiyaçlarını karşılayamamış olabilir. Ama fıtır sadakası böyle değildir. Ramazana ulaşan ve maddi gücü yerinde olan herkes tarafından verilmesi zaruri olduğundan dolayı fıtır sadakası bayrama rahat ve huzurlu girmek isteyen bütün fakirlerin ihtiyaçlarını karşılayan bir sadaka çeşididir. Bu yönüyle zekattan daha kapsamlıdır ve fakirleri bayrama hazırlık yapma hususunda acil ihtiyaçlarını karşıladığı bir ibadettir.
Sadaka-i fıtır hiçbir kimsenin bayrama neşesiz girmemesini sağlayan çok büyük bir yardımlaşmadır. Bu yönüyle toplumsal birlik ve beraberlik açısından çok büyük bir etkiye sahiptir. Özellikle Ramazan bayramları çocuklar için çok önemlidir. Bu bayramda çocukların beklentisi bir başka olur. Bu durumu biz kendi çocukluğumuzdan çok iyi bilmekteyiz. Fakir kardeşlerimizin çocukları da bizim çocuklarımızdır. Nasıl ki bizim çocuklarımızın bayrama hüzünle girmemesini arzu ediyorsak ihtiyaç sahibi kardeşlerimizin çocuklarını da aynı şekilde bayrama hüzünle girmemelerine engel olmalıyız. İşte bu mutluluğun adı fıtır sadakasıdır.
Namazlarımız, oruçlarımız, Kur’an-ı Kerim okumalarımız kişisel olarak bizleri olgunlaştırmakta ayrıca Rabbimize karşı kulluğumuzu yerine getirmekteyiz. Bununla beraber toplumsal birlikteliğin sağlanması için, kişinin benliğinde bulunan cimrilik, bencillik, nemelazımcılık gibi kötü huylardan arınması için, ekonomik dengenin daha rahat oluşturulabilmesi için zekat ve sadaka vazgeçilmez ibadetlerimiz arasındadır. Aynı dine iman etmiş, aynı kıbleye yönelmiş, aynı kutsal kitaba gönül vermiş inananlar olarak birbirlerimizin ihtiyaçlarını görmezlikten gelmemiz asla düşünülemez. Ramazan ayının vermiş olduğu haz ve bereketle bizde olanları olmayanlara ulaştırmak ve bayram namazından önce Fıtır Sadakamızı vermek suretiyle, kardeşlerimizin ihtiyaçlarını gidermiş olacağız ki, bu manada hem insanlar hem de Rabbimiz razı olacaktır.
Bizler bir bedenin bütün uzuvları gibiyiz. Birbirimizi öyle görmeliyiz. Bir organda bulunan bir ağrı bütün vücudumuzu etkilemekte ise, Müslüman kardeşimizin sıkıntısı da bizi aynı şekilde etkilemeli ve çözüm yollarına gitmeliyiz. Ramazan ayında belki çok az bir meblağ olarak görünse de tüm inananlar tarafından fakirlere dağıtıldığından dolayı Fıtır Sadakası çok büyük bir yardımın adıdır.
Halk arasında fitre de denilen sadaka-i fıtır, sadaka kelimesi ile iftar etme, Ramazan Bayramı, yaratılış anlamına gelen fıtır kelimesinin bileşiminden meydana gelmiştir. Sadaka-i fıtır, dinen zengin olarak Ramazan ayının sonuna yetişen Müslüman’ın belirli kimselere vermesi vacip olan bir sadakadır.[1] Fıtır sadakası ramazan orucunun farz kılındığı hicretin 2. yılında Şaban ayında ve zekattan önce farz kılınmıştır. Fıtır Sadakasının dini bir vecibe olarak algılanmasının temel sebepleri Sevgili Peygamberimizin bu husus ile ifade ettiği hadisler ve kendisinin de yerine getirdiği davranışlardır. Bu sebeple öncelikle vaazımızın bu kısmında Hz. Peygamber (s.a.s.) Efendimizden bizlere ulaşan Sadaka-i fıtır ile ilgili hadisleri sizlerle paylaşmak isterim. “Rasûlullah (s.a.s.) fıtır zekâtını Müslümânlardan köle, hür, erkek, kadın, küçük, büyük üzerine hurmadan bir sâ' yahut arpadan bir sâ' olarak farz kıldı. Ve bu zekâtın insanların bayram namazına çıkmasından önce verilmesini emretti.”[2] Müslim’de geçen bir hadis ise şöyledir. “Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) Ramazanda sadaka-i fıtri Müslümanların hür veya köle, erkek veya kadın her birine hurmadan bir sa' veya arpadan bir sa' olmak üzere farz kıldı.”[3]
Fıtır sadakası mali bir ibadettir ve yerine getirmekle Müslümanlar mükelleftir. Fıtır sadakasının verilmemesi neticesinde dini sorumluluk vardır ve dünyadaki bu sorumluluk ahirette cezayı gerektirecektir.
Sadaka-i fıtır ramazan bayramından önce verilmesi gerekmektedir. Peygamber Efendimizden bu husus ile şöyle bir rivayet aktarılmıştır. “Abdullah b. Ömer'den naklen haber verdi ki, Resülüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) sadaka-i fıtrin halk bayram namazına çıkmazdan evvel verilmesini emir buyurmuştur.”[4] Fıtır sadakasının bayramdan sonraya bırakılması caiz değildir. Bununla beraber, bayram gününden önce ödenmemiş ve sonraya bırakılmış sadaka-i fıtır yükümlülüğü devam eder ve ilk fırsatta verilmesi gerekir.
Fıtır Sadakasını Müslüman olanlar, mal varlığı yerinde olanlar ifa ederler. Mal varlığı yerinde olmaktan kasıt, Ramazan bayramı öncesinde borcundan ve temel ihtiyaçlarından ayrı olarak 85 gram altın veya bu altına denk gelen bir meblağı elinde bulunan kimselerdir. Elde bulunan bu meblağın zekatta olduğu gibi artıcı olması veya üzerinden bir yıl geçmesi gibi bir şart yoktur. Böyle nisap miktarına malik olan kimselerin hem kendilerinin hem de bakmakla yükümlü küçük çocuklarının, ayrıca eğer velayeti altına bulunan ve mal varlığı fıtır sadakası ödemeye elverişli olmayan küçüklerin fıtır sadakalarını vermeleri üzerine vaciptir. Bir kimse zengin olan karısının ve büyük çocuklarının, babasının ve annesinin, kardeşlerinin fitresini vermekle mükellef değildir. Eşi ve ergenlik çağını geçmiş büyük çocukları zengin iseler, bunlar fıtır sadakalarını kendileri verirler. Bununla beraber bir kimse eşinin ve büyük çocuklarının iznini almadan onların adına fıtır sadakasını verebilir. Böyle bir durumda fıtır sadakası onlar adına yerine getirilmiş olur.
Fıtır sadakası verilirken kalben niyet edilmelidir. Kalben niyet edildikten sonra ihtiyaç sahibine ben bunu fıtır sadakası olarak sana veriyorum demeye gerek yoktur. Ayrıca bir fakirin borcu affedilmek suretiyle fıtır sadakası mükellefiyetini ortadan kaldırmaz. Fıtır sadakası fakirin eline geçmelidir. Fıkıh literatüründe bu duruma temlik denilmektedir.
Fıtır sadakası, zekat verilebilecek durumda olanlara verilir. Zekatın verilmediği kişilere de fıtır sadakası verilmez. Buna binaen kişi bakmakla yükümlü olduğu eşine, çocuklarına, babasına, annesine, dedesine, nenesine, torunlarına ve torunlarının çocuk veya torunlarına fıtır sadakası veremez. Yine dinen zengin sayılanlara, Müslüman olmayanlara fıtır sadakası verilmez. Bir başka husus fıtır sadakası ihtiyaç sahibinin hakkıdır. Fakirin eline geçmelidir. Bu sebeple herhangi bir hayır için yapılmakta olan bina müştemilatına veya binaya yapılacak olan harcamalar için de fıtır sadakası verilmez.
Fıtır sadakasını kişi dağıtırken ister uzakta otursunlar isterse yakınlarda otursunlar öncelikle yakın akrabalarını gözetmelidir. Fıtır sadakası zekat gibi kardeşlere, teyze, amca, hala, dayı veya onların çocuklarına verilebileceğinden dolayı öncelikle onlar gözetilmelidir. Eğer akrabalarımız arasında yardıma muhtaç birisi yok ise o zamanda yakın komşularımızdan başlayarak, köyümüzde bulunanlara, beldemizde veya ilçemizde bulunanlara, sonra şehrimizde ve daha sonra ülkemizde bulunanlara, daha sonrada tüm İslam aleminde yaşayan kardeşlerimize Sadaka-i fıtırı ulaştırmalıyız.
Bir fıtır sadakası bir fakire verilir. Bir fıtır sadakası ikiye bölünerek ayrı ayrı verilmez. Bununla beraber birden fazla fıtır sadakası verecek isek bunu bir fakire verebileceğimiz gibi birkaç fakire ayrı ayrı verebiliriz.
Günümüzde fıtır sadakasının asgari miktarı Diyanet İşleri Başkanlığımızca tespit edilmektedir. Bu seneki fıtır sadakasının en alt sınırı 6 YTL olarak belirlenmiştir. Belirlenen bu rakam en alt sınır olması sebebiyle her kesimde bulunan insanlar kendi durumlarına göre bu sadakayı artırabilirler. Burada şu ölçüyü esas alabiliriz. Fıtır sadakasını verecek olan kişi, normal şartlarda yediği sabah ve akşam yemeklerinin parasal değerini hesap etmeli ve sadakasını bu meblağ üzerinde vermelidir.
Bütün yardımlarımızda olduğu gibi zekatlarımızı ve fıtır sadakalarımızı fakirlere aktarırken dikkat etmemiz gereken şu ana prensibi sizlerle paylaşmak suretiyle vaazımı sonlandırmak istiyorum. Her ne yardımda bulunursak bulunalım, yapmış olduğumuz yardımların karşılığını sadece Yüce Rabbimizden beklemeliyiz. Minnet duygusuyla hareket etmek, yapmış olduğumuz yardımlardan dolayı fakirleri aşağı görmek, yapılan yardımları başa kakarcasına dağıtmak ve gösteriş yapmak yapılan yardımları boşa çıkaracaktır. Biz Rabbimizin bize ikram ettiğini ve fazlalığından bizlere bahşettiğini ihtiyaç sahiplerine dağıtmaktayız. Yani biz Rabbimizin malını fakirlere ulaştırmaktayız. Vesile olduğumuzu unutmayalım. Bizler birer vasıta değiliz.
Rabbimiz yaratmış olduğu bütün mahlukatını rızıklandırmaya gücü yetendir. Bizlerin verecekleri şeylere muhtaç değildir. Bizler zekatımızı ve sadakalarımızı vermeye muhtacız ve mecburuz. Yüce Rabbimizin bizlere bildirdiği bir ayet ile vaazımızı sonlandıralım. Allah-u Teala (c.c.) şöyle buyurmaktadır.
قَوْلٌ مَّعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِّن صَدَقَةٍ يَتْبَعُهَا أَذًى وَاللّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ {} يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى كَالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لاَّ يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِّمَّا كَسَبُواْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ
“Güzel bir söz ve bağışlama, peşinden gönül kırma gelen bir sadakadan daha hayırlıdır. Allah her bakımdan sınırsız zengindir, halimdir (hemen cezalandırmaz, mühlet verir). Ey iman edenler! Allah’a ve ahiret gününe inanmadığı halde insanlara gösteriş olsun diye malını harcayan kimse gibi, sadakalarınızı başa kakmak ve gönül kırmak suretiyle boşa çıkarmayın. Böylesinin durumu, üzerinde biraz toprak bulunan ve maruz kaldığı şiddetli yağmurun kendisini çıplak bıraktığı bir kayanın durumu gibidir. Onlar kazandıklarından hiçbir şey elde edemezler. Allah kâfirler topluluğunu hidayete erdirmez.”[5]
Yüce Rabbim yaptığımız ve yapacağımız tüm ibadetlerimizi kabul eylesin. Fıtır sadakalarımızı ihtiyaç sahiplerine ulaştırmayı bizlere nasip eylesin. Birlik ve beraberlik içerisinde bir hayat geçirmeyi, fakirlerin ihtiyaçlarının giderildiği, bayramların sevinçle geçirildiği, zengin fakir kaynaşmasının yaşandığı bir hayat göstersin. Allah’a emanet olun. Geceniz mübarek olsun.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Dini Kavramlar Sözlüğü, DİB. Yayınları, “Sadaka-i Fıtır” md.
[2] Buhari, Sadaka-i Fıtır, 1
[3] Müslim, Zekat, 12
[4] Müslim, Zekat, 22
[5] Bakara, 2/263-264
Ahmet Ünal.
FANİ DUNYA FORUM HABERLER
