İnsanın Aceleci Yapısı
Yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’de insanın bin takım özelliklerinden bahsedilir. Bu özelliklerinden biri de çok aceleci, olmasıdır. Nitekim isra sûresinin 11. ayetinde söyle buyurulur: “İnsan, hayra dua eder gibi şerre de dua etmektedir. İnsan pek acelecidir.” “Pek aceleci” diye tercüme edilen lafzın Arapçası “acûl” dür. Acûl, mübalağa ifade edip çok aceleci anlamındadır.
Ayetin; “insan, hayra dua eder gibi şerre de dua etmektedir.” bölümü üç şekilde tefsir edilmiştir:
a- Kur’ân-ı Kerim insanları hayra davet eder, ona inanmayan insanlar ise Kur’an’ı inkâr edip Hz. Muhammed [s.a.s.) ile alay ederek: “Ey Allah’ım! Eğer bu kitap senin katından indirilmiş hak bir kitapsa; gökten üzerimize taşlar yağdır veya bize can yakıcı bir azap ver. 1 diyerek kendileri için ser olan şeye, hayra dua ediyorlarmış gibi dua ederler.
Başka bir ayette belirtildiğine göre ise söyle derler: “Sadece Allah’a ibadet etmemiz ve atalarımızın taptıklarım terketmemiz için mi bize geldin? Eğer doğru söyleyenlerden isen tehdit ettiğin azabı bize getir. 2
Konumuz olan ayet-i kerimede yüce Allah, bu tür insanların inadı bırakıp Kur’an-ı Kerim’in çağlar üstü mesajına kulak vermeleri ve onun alemleri aydınlatan nurlu yolunda gidecekleri yerde, seri istemelerini kınamakta ve insanın aceleci olduğu için böyle yaptığını belirtmektedir.
b- ikinci tefsire göre insan özellikle öfkelendiği zaman kendisi, ailesi ve malı için bedduada bulunur. Öyle ki insan bir şeye kızdığı, öfkelenip bunaldığı zaman “Ah ölsem de kurtul- sam..” der. Ailesine ve çocuklarına kızdığı zaman: “Allah sizi kahretsin, gözünüz kör olsun.” gibi sözlerle onlara lanet yağdırır, bedduada bulunur. Sonra da pişman olur. Hz. Peygamber (s.a.s.) insanın kendisi, malı ve çocukları hakkında beddua etmesini yasaklayarak: “Kendinize beddua etmeyiniz, çocuklarınıza beddua etmeyiniz, hizmetçilerinize beddua etmeyiniz, mallarınıza beddua etmeyiniz. Olur ki Allah’tan istenilenlerin verileceği bir zamana rastlarsınız da isteklerinizi kabul edive- rir.”3 buyurmuştur.
c- Üçüncü tefsire göre ise insan bazen şer olanbirşeyi hayır zannederek ister, onun için dua eder. Düşünüp taşınmadan istediği şeyin şer mi hayır mı olduğunu araştırmadan acele edip onu ister.
Enbiyâ sûresinin 37. Ayetinde de insanın aceleci oluşuna işaret edilerek: “İnsan aceleci tabiatta yaratılmıştır. Size ayetlerimi göstereceğim. Benden acele istemeyin.” buyrulmuştur. Bu ayet-i kerimede de insanın çok aceleci ve sabırsız oluşu “insan aceleci tabiatta yaratılmıştır.” ifadesiyle belirtilmiştir. Sanki acelecilik insanın mayasında vardır.
İnsanın Aceleci Olması Ne Demektir?:
İnsanın aceleci olması; bir şeyi vaktinden evvel istemesi, sonra olacak şeyleri önceden talep etmesi, yapacağı şey üzerinde düşünüp taşınmadan hemen yapmaya kalkışması demektir.
Çoğu kez insan yapacağı bir isin akıbetini düşünmeden hemen yapmaya koşar. Üzerinde düşünüp taşınmaz, yerine göre gerekli istişarede bulunmaz. Kısaca aklı ve mantığıyla hareket etmez. 0 andaki hisleriyle hareket eder, hemen karar verir, yapmaya koyulur.
Aceleci olmanın zıddı teennidir. Teennî, bir işte acele etmeyip temkinli olmak, ilerisini düşünerek dikkatlice hareket etmek demektir. Özellikle idarecilerin ve karar verme mevkiinde olanların umûmu ilgilendiren islerde aceleci olmamaları, aksine teennî ile hareket etmeleri, çok dikkatli ve ihtiyatlı olmaları gerekir. Bu da insanın bir iş yapmadan önce onun önünü ve sonunu düşünerek karar verip öyle yapmasıyla olur. Peygamber efendimiz [s.a.s.) hadis-i şeriflerinde biz ümmetine genel olarak aceleciliği yasaklamış, teennî ile hareket etmemizi tavsiye etmiştir.
İnsanı Aceleci Olmaya Sevkeden Şeyler:
İnsanı aceleci olmaya sevkeden şey nefsidir, şeytandır. Onun için hadis-i şerifte: "Dikkat ve temkinle hareket etmek Allah’tan, acele etmek ise şeytandandır.”4 buyrulmustur.
Atalarımız da bu gerçekten hareket ederek “Acele işe şeytan karışır.” demişler ve bununla, acele edilerek yapılan isin yanlış ve bozuk olabileceğini ifade etmişlerdir. Bu konuda başka atasözlerimiz de vardır. Bunlardan birinde: “Acele ile menzil alınmaz.” denilmiştir. Evet, ivmekle daha çabuk sonuç alınır, sanılmamalıdır.
Bir başka atasözünde de: “Acele yürüyen yolda kalır.” denilmiştir. Yani is yaparken acele eden şaşırır, ne yapacağını bilemez, böylece isini sona erderemez. Bir hadis-i şerifte de: "Acele eden ne yol katedebilir, ne de denemedik binek bırakır."5 buyrulmustur.
Yani, yavaş yavaş giden gideceği yere ve maksadına ulaşır. Acele edenin ise ayağına eteği dolaşır.
Düşünüp taşınmadan bir şeyin yapılmasına hemen karar verip yapanlar genellikle sonra pişman olurlar, ama is isten geçmiş olur. Artık yapılacak bir şey kalmaz. Onun için Araplar aceleye “Ümmü’nnedâme: Pişmanlık anası” demişlerdir. Atalarımız da: “Geç olsun da güç olmasın.”, “Geç oldu desinler, geçmiş olsun demesinler.” demişlerdir.
Evet teennî ile yani dikkat ve temkinle hareket etmek Allah’tandır, Allah’ın sevdiği ve hoşnut olduğu huylardandır. Nitekim Ibn Abbas (r.a.)’dan rivayet edildiğine göre Resûlullah (s.a.s.) Esec Abdü’l-Kays’a söyle buyurmuştur: “Sende iki güzel huy vardır ki onları Allah sever. Bunlar hilm ve teennidir.”6
Başka bir hadis-i şerifte de insanın, duasının kabul edilmesi hususunda aceleci olmaması istenerek: “Sizden biri acele etmediği müddetçe duası kabul edilir.” 7 buyrulmustur.
Acele Edilmesi Gerekli Olan Yerler:
Acele etmek, genel olarak iyi olmamakla beraber dinimiz bazı islerde acele edilmesini tavsiye etmiş, bunlarda acele edilmesinin daha hayırlı olduğunu belirtmiştir. Nitekim bir hadis-i şerifte Peygamber efendimiz Hz. Ali’ye hitaben: “Yâ Ali! Üç seyi geciktirme: a- Vakti girdiği zaman namazı, b- Hazır olduğu zaman cenazeyi, c- Dengi bulununca evlenme çağına gelen bekar kadını.”8
İsmail Hakkı Bursevî hazretleri de meşhur ’’Ruhu’l-Beyan” isimli tefsirinde acele etmenin şu hususlarda iyi olduğunu söyler:
1- Günahlardan tevbe etmekte,
2- Süresi gelince borcu ödemekte,
3- Misafiri ağırlamakta,
4- Evlenme çağına gelince bekarı evlendirmekte,
5- Ölüyü defnetmekte,
6- Cünüplükten yıkanmakta.9
Bu sayılanların dışında, acele edilmesi tavsiye edilen başka hususlar da vardır. Bunlar da:
7- Ahiret islerinde acele edilmesi
Ebû Dâvud, Hâkim ve Bey- hakî’nin Sa’d b. Ebî Vakkas (r.a.)’dan rivayet ettikleri hadis-i şerifte Peygamber efendimiz [s.a.s.]: "Herşeyde teennî ile hareket hayırlıdır, ancak âhi- ret ameli hariç.”10 buyurmuştur.
8- İftarın Acele Edilmesi.
Hadis-i şerifte: “İftarı acele ediniz, sahuru geciktiriniz.” Buyrulmuştur11. Bu ve benzeri hadislere dayanarak oruçlu kimsenin güneş batınca iftarı geciktirmeden acele etmesi mendup görülmüştür.
9- Haccın Acele Edilmesi.
Bir kimseye hac farz olunca geciktirmeden hemen haccetmesi emredilmiştir. Hadis-i şerifte söyle buyrulmuştur: “Mekke’ye gitmede (hac yapmada) acele ediniz. Çünkü sizden biri ileride hastalık ve fakirlik gibi basına ne geleceğini bilemez.” 12
Bir kimsenin üzerine hac farz olur olmaz hemen yapması imam Şafii’ye göre mendup, Hanefîlere ve Hanbelîlere göre vacip, Mâlikîlere göre ise mendup veya vacip olduğu hususunda iki ayrı görüş nakledilmiştir’’13.
10- Aksam namazının iki rekat sünnetinin acele edilmesi.
Hadis-i şerifte söyle buyrulmuştur: “Akşam namazının farzından sonra iki rek’at sünnetini kılmada acele ediniz. Çünkü o iki rekatın sevabı günlük farzlarla beraber Allah’ın katına yükseltilir. ” 14
11- Bulutlu günlerde öğle namazının acele edilmesi.
Bir hadis-i şerifte: “Bulutlu günlerde öğle namazını acele ediniz, akşamı geciktiriniz.” Buyrulmuştur 15
Bazı istisnalarıyla beraber genel olarak namaz vakti girince acele edip namazın kılınması müstehaptır, geciktirilmesi mekruhtur. Nitekim bir hadis-i şerifte: “el-Vaktü’l-evvelü mi- ne’s-salâti rıdvaânullah ve’l- vaktü’l-âhiru afvullah: Namazın ilk vaktinde kılınması Allah’ın rızasına vesile olur, son vaktinde kılınması ise affına muhtaçtır. 16buyrulmuştur. Genellikle camilerin kapısında: “Accilû bi’s- salâti kable’l- fevt ve accilû bi’t-tevbeti kable’l-mevt” yazılı olduğunu görürsünüz. Anlamı: “Vakti geçmeden önce acele edip namazı kılın. Ölmeden önce de acele edip tevbe edin." demektir.
Bu konuda ölçü şudur: Geçmesinden korkulan islerde acele edilmesi iyidir, aksi takdirde teennî ile hareket etmek güzeldir.
----------------------------------------------------------------
1 - Enfâl sûresi, 8/32.
2 - A’raf sûresi, 7/70.
3 - Ebû Dâvut, Vitr, 27.
4 - Tirmizî, Birr, 66; Keşfu’l-Hafâ, I, 295.
5 - Ibnü’l-Esîr, en-Nihâye, I, 92.
6 - Müslim, İman, 25, 26; Ebû Davud, Edeb, 149; Tirmizî, Birr, 66.
7 - Tirmizî, Daavât, 13.
8 - Tirmizi, Salât, 13.
9 - İsmail Hakkı Bursevî, Rûhu’l-Be- yân Tefsiri, 1st., 1995, III, 176.
10 - Kesfu’l-Hafâ, I, 295.
11 - el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 307.
1 2 - el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 307.
13 - el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 307.
14 - el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 307.
15 - el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 307.
16 - Tirmizî, Salât, 13
FANİ DUNYA FORUM HABERLER
