Etkili Ebeveyn - ANNE BABA - Olmak
Atalarımız "Çocuk yetiştirmek demir kemirmektir." derler. Artık çocuk yetiştirmek eskisi kadar kolay değildir. Çocuğun gelişiminde anne-babanın etkisini azaltan engeller bugün eskisinden oldukça fazladır. Hele günümüz dünyasında çevre ve çevresel şartlar ebeveynin etkisini en az düzeye indirmek için zorlamakta, minimize etmekte ve hatta sıfırlamaktadır. Bu açıdan birçok anne-baba çocuklarının daha erken yaşlarda kontrollerinden çıktığı konusunda endişe duymakta ve şikâyet etmektedirler.
Artık eskisi gibi "Saldım çayıra Mevlâm kayıra" anlayışı ile çocuk yetiştirmek mümkün görünmemektedir. Çünkü o çayırda çocuğa zarar verecek birçok yırtıcı, yaralayıcı faktörler yer almaktadır. Bugün böyle yetişen çocukların ileride birçok tehlikelerle karşı karşıya kaldıkları, suç ve terör odaklarının piyonu haline geldikleri gözlemlenmektedir. Islâm inancına göre, çocukların yaşlandıklarında ebeveynlerine karşı birtakım sorumlulukları olduğu gibi, ebeveynlerin de çocukları için yapmaları gerekli sorumlulukları vardır.
20. yüzyıldan itibaren bilim, sanat ve meslek alanlarında yeni gelişmeler ve bu gelişmelere uyum sağlayabilecek ve hayatını rahat kazanabilecek nesilleri yetiştirmek günümüz dünyasının en temel problemlerinin başında gelmektedir.
Ebeveynin, çocuklarını öncelikle yaşamda karşılaşacakları sorunlarla baş edebilme yeteneklerine sahip, kendisine güvenen, çevresine, millî ve manevî değerlerine saygılı olarak yetiştirebilmeleri için aşağıda sayılan hususlar konusunda dikkatli olmaları gerekmektedir.
1- Yüksek bir özgüven geliştirmelerine yardımcı olunuz.
Çocuklar kendi öz benliklerini daha çok ebeveynlerinin kendilerine bakış açılarıyla geliştirirler. Ebeveynlerin ses tonları, beden dilleri, her türlü ifade tarzları çocukları tarafından gözlemlenir ve benliklerine işlenir. Özellikle erken çocukluk yaşlarında ebeveynlerin çocuklarında yüksek ancak sağlam bir öz saygı geliştirmeleri gerekmektedir. Bu da onların öz-saygılarının gelişmesinde etkili olur. Yüksek öz saygı, çocukların kendilerine olan güvenlerinin artmasına, kendilerini bir şeyler yapabilme konusunda yeterli hissetmelerine, kendi kendileriyle gurur duymalarına, bağımsız hareket edebilme yeteneklerinin gelişmesine yardımcı olacaktır. Öz saygısı düşürülmüş çocuklar ebeveynleriyle ve başkalarıyla iletişim kurma konusunda isteksiz davranacaklar ve ebeveynlerin etkisi azalacaktır.
Çocukların başka çocuklarla her ne suretle olursa olsun karşılaştırılmamaları gerekmektedir. Özellikle olumsuz karşılaştırmalar çocuklarda kendilerini değersiz hissetmelerine neden olacaktır. Kendini değersiz gören başkalarını da değersiz görmesine ve saldırgan davranışların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Kendini değersiz hissetme, bütün olumsuzlukların ortaya çıkmasının temel zeminini teşkil etmektedir. Ayrıca ebeveynlerin çocuklar yanında birbirleriyle tartışmaları, birbirlerini küçük düşürücü davranışlarda bulunmaları, çocuklar üzerindeki etkilerinin azalmasına ve hatta yok olmasına neden olacaktır. Öncelikle ebeveynler birbirlerine nasıl saygı gösterilmesi gerektiğini çocukları önünde birbirlerine göstermelidirler.
2- Çocuklarınızı iyi bir insan olduğu yönünde motive ediniz.
Çocuklarda doğru davranış geliştirmek için yanlışlarını eleştirmek yerine doğru davranışların neler olduğunu göstermek ve doğru davranışları "çok güzel", "aferin", "çok iyi çocuksun" gibi ifadelerle takdir edilmelidir. Yanlış davranışları eleştirilecekse öz saygıları değil, davranışları eleştirilebilir. "Senin gibi iyi bir çocuk, böyle bir davranışa lâyık değildir" gibi sözlerle birtakım hoş olmayan davranışları eleştirilebilir.
Bu tür yaklaşımlar, onları daha istendik güzel davranımlarda bulunmaya teşvik edecektir.
3- Belirli disiplin kuralları koyunuz ve öncelikle bu kurallara sîzler de uyunuz.
Her ne kadar bazı psikologlara göre disiplinin, çocuğu sönük, pasif yaptığı ileri sürülse de günümüzde görülmüştür ki çocukların da aşırıya gitmeden belirli bir disiplin altında yetiştirilmeleri gerekmektedir. Her evin kendine has disiplin kuralları olmalı; öncelikle ebeveyn buna uymalı ve bu konuda tutarlı davranmalı, daha sonra çocuklardan bu kurallara uymalarını istemelidir. Ebeveynlerin tutarsız davranışları, çocuklarının gözünde itibarlarının düşmesine neden olacaktır. Disiplinden kasıt, çocukların istek ve arzularının sonsuz olmadığını, kendilerini kontrol etmeleri gerektiği, başkalarının hak ve hukukuna saygı duymanın insanlık görevi olduğunun bilinmesine, sorumluluk duygusunun gelişmesine yardımcı olur. Aksi takdirde büyüdüğü zaman, şımarık, çevresine saygısız, bencil bir insan haline gelebilir. Özellikle günümüzde çocukların kendilerini sınırlandırmalarında zorlandıkları TV programlan, bilgisayar oyunları, ergenlik yaşlarda eve geç gelmeler, sabah geç kalkmalar, yemeklerin belirli saatlerde bütün aile bireyleriyle birlikte yenmesi, yatağını ve eşyalarını toplama konusunda disiplin kuralları konabilir.
4- Çocuklarınıza zaman ayırınız.
Özellikle ergenler ebeveynleriyle birlikte olmaktan pek hoşlanmazlar. Belki çocukluk çağına göre ergenlerle bir araya gelebilmenin yollan oldukça azdır. Aileler ergenleriyle belki hafta sonlarında bir yerlere gidebilirler, akşamları evde birlikte birtakım oyunlar oynayabilirler, birlikte sinemaya gidebilirler. Böyle ortamlarda ebeveynler ergenlerin duygu, düşüncelerini daha iyi öğrenmiş olurlar.
5- İyi anne-baba rolü olunuz.
Çocuklar, en büyük mukallit olmaları nedeniyle, ebeveynlerinin davranışlarını aynen taklit ederler. Çocuklara nasıl davranmaları gerektiğini sözle değil davranışlarla göstermek en etkili eğitim yoludur. Akşam televizyon seyreden bir babanın çocuğuna, sen dersine çalış demesi çok etkili olmayacaktır. Kendisi de eline bir kitap alıp okumaya başladığı zaman, "haydi yavrum sen de dersine çalış" demesi ancak etkili olabilir. Yahut sigara içen babanın çocukları da büyük bir olasılıkla sigara içme alışkanlığı kazanacaktır.
6- Çocuğunuza karşı açık olunuz ve açık bir iletişim kurunuz.
Ebeveynlerin çocuklarına karşı açık ve dürüst olmaları gerekir. Duygu ve düşüncelerini açıkça onlara aktarmaları, çocukların da davranışlarının anne-babaların da ne tür bir düşünce ve duyguya neden olacağını bilmeleri gerekmektedir. Yani anne-baba önce kendilerinin birtakım konularda hassasiyetlerinin ve değer yargılarının olduğunu çocuklarına hissettirmeleri gerekir.
Evde çocuğun davranışı ve onunla ilgili başka bir problem olduğunda ailenin problem hakkında çocuklarıyla konuşmaları gerekir. Bizzat çocuğu ilgilendiren sorunu ondan saklamanın bir yararı olmaz. Ayrıca problemin çözümüne ilişkin yapılacakları da çocukla birlikte bulmak ve uygulamak, problemin çözümü için oldukça yararlıdır.
Örneğin, çocuk şu okula mı gitsin, yoksa bu okula mı gitsin? Sorununu çocukla birlikte çözmek oldukça etkili olacaktır. Çünkü alınan kararlara katılan bütün taraflar bu karara uyma konusunda bir istek gösterirler, insan, kendisi için başkalarının aldığı karara, hoşuna gitse de uymama eğilimi gösterebilir.
7- Esnek olmaya çalışınız ve davranışınızın yanlış olduğunu anladığınızda değiştirmeye hazır olunuz.
İyi bir ebeveyn olabilmenin temel şartı, çocuk gelişim ve eğitim konusunda belirli bir birikime sahip olmayı gerektirir.
Çoğu kez ebeveyn kendi ailelerinde gördükleri geleneksel kural ve anlayışlarla çocuklarını yetiştirme gayreti içerisinde olabilmektedirler. Bu da zaman zaman çocuklara karşı yanlış davranmalarına neden olabilmektedir. Çocuk yetiştirme konusunda birtakım hatalar yaptıklarını düşünün ebeveynler bu konuda kendilerini yenilemeleri, geliştirmeleri konusunda hazır olmaları gerekir.
Özellikle ergenlik döneminde ailelerin buna daha da hazır olmaları gerekir. Ergenler ebeveynlerinden ziyade arkadaş gruplarının etkisi altında kalırlar. Bu durum ebeveynleri oldukça üzmektedir. Böyle durumdaki ergenin ailesine olan algı biçiminin aileler tarafından iyi bilinmesi gerekir. Aksi takdirde ergenin tamamen evden uzaklaşmasına ve kötü alışkanlıklar kazanmasına neden olabilmektedirler. Bu yaşlarda aileler duygu ve düşüncelerini onlarla paylaşmanın yanında, disiplin halkasını biraz geniş tutmaları onlarla daha iyi iletişim kurmalarına yardımcı olacaktır.
8- Çocuklarınıza koşulsuz sevgi gösteriniz.
Sevgi Allah’ın insanın kalbine yerleştirdiği en değerli duygudur, hazinedir. Sevgisiz olabilmek, insan olamamak olarak tanımlanır. İnsanın da sevgisini en iyi yansıttığı varlık yavrusudur. Ebeveyn, belirli bir olgunluk çağına erişinceye kadar onun bütün davranışlarından ve eğitiminden de sorumludur. Bunun için de onun doğru davranışı öğrenmesi için çaba harcar ve yanlış yaptığında da onu uygun yöntemlerle düzeltmek ister. Bu düzeltme bazen çocuk tarafından tepkiyle karşılanabilir. Böyle durumlarda ebeveyn tersi yönde bir tepkiyle onu suçlayarak, azarlayarak, öz saygısını küçük düşürerek yapmamalı, çocuğuna olan sevgisinin, onun istendik davranışları göstermesine bağlı olduğu hissinin uyandırılmaması gerekmektedir. Her koşulda ve durumda çocuğunu sevdiğini hissettirmelidir. Çünkü gerçek sevgi hiçbir koşula bağlı olmayan sevgidir. Çocuklar ve ergenler ebeveynleri tarafından sevildiklerinde mutluluk duyarlar. Ebeveynlerin de bu sevgilerini çocuklarına açıkça hissettirmeleri gerekmektedir.
Görüldüğü üzere ebeveynin çocuğu üzerinde etkili olabilmesi için öncelikle onu tanıması; ilgi, istek, ihtiyaçlarını ve öncelikle anne-baba olarak onu nasıl eğitmesi gerektiğini bilmesi gerekmektedir. Çocuğuna ödevi konusunda yardımcı olamayanların etkili ebeveyn olabilmeleri mümkün değildir. Özellikle çocuğun çoğu vaktini anneleriyle birlikte geçirmiş olmaları nedeniyle onların bu konuda daha bilgili ve eğitimli olmaları, genç nesillerin daha iyi eğitimi için daha önemlidir. Bizde sıkça söylenen "Her başarılı erkeğin arkasında bir kadın vardır." Sözü daha çok eşler için kullanılsa da bu söz anneler için daha çok geçerlidir. Çünkü tarihe baktığımız zaman yaşamında başarılı olmuş kişilerin bu başarılarının arkasında olgun, kişilikli, ileri görüşlü bilgili annelerin olduğunu gözlemlemekteyiz.
FANİ DUNYA RADYO FORUM
