ADALET VE LİYAKAT NEDEN ÖNEMLİDİR
Adalet denildiğinde her ne kadar akıllara “adalet sistemi” gelse de aslında sivil ya da kamusal hayatın her alanını çepeçevre kuşatması ve Allah’ın sıfatlarından biri olması bakımından adalet, oldukça önemli bir kavramdır. Bu yönüyle evrendeki tüm işleyişin, olup-biten her şeyin bir denge içerisinde olduğunu ifade eder. Adaletle özdeşleşen bir isim olan Hz. Ömer’in “Fırat ve Dicle kenarında bir oğlak kaybolsa korkarım ki Allah, onu Ömer’den sorar” demesi dikkat çekicidir. Şeyh Edebali bunu, “İnsanı yaşat ki devlet yaşasın” şeklinde anlamıştır.
Fatih Sultan Mehmet’in, memurlarına ısrarla verdiği talimat, önemli örneklerdendir: “İnsanlara, dinin nedir, namaz kılıyor musun, oruç tutuyor musun gibi Allah'ın soracağı soruları sormayın. Aç mısın, bir ihtiyacın var mı, bir sorunun var mı gibi kulun soracağı soruları sorun.” *
“Layık olma” anlamına gelen liyakat ise yakışmak ve uygun olmak anlamındadır. Adalet ile liyakat uyumlu, hatta ayrılmaz ikilidirler. Zira sorumluluk söz konusu olduğunda bu ikilideki herhangi bir kusur veya eksiklik, telafisi mümkün olmayan hatalara sebep olacaktır. Evrendeki işleyiş adalet üzerine seyrettiği gibi devlet ve toplum ilişkileri de adaletle yürür.
Ünlü Selçuklu veziri ve siyaset bilimci Nizamülmülk Siyasetname’sinde, herkesin liyakatince istihdam edilmesinin gereğini anlatırken “liyakatli, tecrübeli bir kölenin bin evlattan evla” olduğunu belirtir.
Yüce Allah, kulları arasında ayırım gözetmeksizin herkese adaletli davranmayı emretmektedir:
“Ey inananlar! Allah için adaleti ayakta tutun ve adaletle şahitlik eden kimseler olun. Sakın herhangi bir gruba duyduğunuz kin, sizi adaletsiz davranmaya sevk etmesin…” (Maide,5/8)
“Ey iman edenler! Kendinizin, ana-babanızın ve en yakınlarınızın aleyhine de olsa adaleti titizlikle ayakta tutan ve sırf Allah için şahitlik eden kimseler olun. (Şahitlik ettikleriniz) zengin veya fakir de olsalar adaletten ayrılmayın… Eğer gerçeği çarpıtırsanız ya da şahitlikten kaçınırsanız biliniz ki Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır.” (Nisa,4/135)
Valilerine adalet ve liyakat konusunda titiz davranmalarını tembihleyen Hz. Ali, Malik b. Eşter’e yazdığı mektupta; insanlara karşı mutlaka sevgi ve merhametle yaklaşması, çaresizlere de kol-kanaat germesi talimatını vererek özellikle dikkat etmesi gereken hususları şöyle ifade etmişti:
Ben seni öyle memleketlere gönderiyorum ki birçok hükümetler senden önce oralarda adaletle hüküm sürdü veya zulmetti. Sen vaktiyle nasıl senden önceki valilerin yaptıklarını gözden geçirdin ise halk da şimdi öylece senin yaptıklarını gözetecek. O zaman senin onlar hakkında söylediklerini halk da şimdi senin hakkında söyleyecek. Dikkat et; biriktireceğin en sevimli azık, güzel işler olsun. Arzu ve heveslerine hâkim ol. Sana helal olmayan şeylerde nefsine karşı cimri ol. Zira nefse karşı cimrilik, onun hakkında adaletin ta kendisidir.
Kendine, yakınlarına, yönettiklerin arasındaki dostlarına ve Allah’ın kullarına karşı adaletten katiyen ayrılma. Aksi takdirde zulmetmiş olursun. Bilesin ki Allah’ın kullarına zulmedenin davacısı Allah’tır. Allah da birinin hasmı oldu mu o kimsenin tutunacağı her dal ve delil batıldır, yok hükmündedir. Bu yüzden görev ve sorumluluk vereceğin kimselerde hak ve adalet konusunda mutlaka titiz olanları tercih et. Sakın yakın adamların içinde; sadece iyi günlerde etrafında olan, adaletten hoşlanmayan, istemekten bıkmayan, teşekkür bilmeyen ve felaket karşısında dayanaksız kimse olmasın.”
Hiç şüphesiz adalet ve liyakat birbirinden ayrılmayan iki temel kavram olarak herkesin hayatında yer edinmiş, değerini de hep korumuştur. Daha çok da İslam’ın insana kazandırdığı bir özellik olması hasebiyle ayrı bir kıymeti söz konusudur. Zira dünyada yapılan her iş ve davranışın, ahirette mutlaka “hesabının verileceği” inancı İslam’ın temel inanç esaslarından biridir.
Bu arada Şeyh Edebali’nin Osmanlı Devleti’nin kurucusu ve damadı Osman Gazi’ye öğütlerini yeniden hatırlamakta yarar var:
ŞEYH EDEBALİ’NİN OSMAN GAZİ’YE NASİHATLERİ
Ey oğul, artık Bey'sin. Bundan sonra öfke bize, uysallık sana. Güceniklik bize, gönül almak sana. Suçlamak bize, katlanmak sana. Acizlik bize, hoş görmek sana. Anlaşmazlıklar bize, adalet sana. Haksızlık bize, bağışlamak sana... Ey oğul, sabretmesini bil, vaktinden önce çiçek açmaz. Şunu da unutma; insanı yaşat ki devlet yaşasın.
Ey oğul; işin ağır ve çetin, gücün kula bağlı. Allah yardımcın olsun... Güçlüsün, kuvvetlisin, akıllısın, kelamlasın. Lakin bunları nerede, nasıl kullanacağını bilmezsen sabah rüzgârında savrulur gidersin. Öfken ve nefsin bir olup aklını yener. Daima sabırlı, sebatlı ve iradene sahip olasın! Dünya, senin gözlerinin gördüğü gibi değildir. Bütün bilinmeyenler, fethedilmeyenler, görünmeyenler, ancak sen faziletli ve ahlaklı olursan gün ışığına çıkacaktır.
Ey oğul; ananı, atanı say. Bereket büyüklerle beraberdir. İnancını kaybedersen, yeşilken çöllere dönersin. Açık sözlü ol. Her sözü üstüne alma. Gördüğünü görme. Bildiğini bilme. Sevildiğin yere sık gidip gelme.
*Kemalpaşaşazade, Tevarih-i Al-i Osman
Hikmet Tekin.
FANİ DUNYA FORUM HABERLER
