ÇOCUĞUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
0 – 3 YAŞ BEBEKLİK DÖNEMİ
3– 6 YAŞ OYUN DÖNEMİ
6 – 12 YAŞ OKUL DÖNEMİ
12 – 18 YAŞ ERGENLİK
0-3 YAŞ GELİŞİM EVRESİ
Doğmasını heyecanla beklediğiniz bebeğinizi kucağınıza aldığınızda onu sağlıklı ve en iyi şekilde büyütmek, yetiştirmek tek hedefinizdir. Bunun sağlanabilmesi için ise bebeklerin içinde bulundukları yaş evrelerini iyi bilmek ve buna göre muamele göstermek önemlidir. Bebeklerinin büyümesi, her geçen gün bir şeyler öğrenmesi ebeveynler için güzel bir deneyimdir, mutluluk kaynağıdır.
Bebekler önce yuvarlanır, sonra oturur, emekler ve yürümeye başlar. Bütün bu gelişmelerden sonra ise konuşma yetisi gelişir.
Çocuk gelişimi birtakım basamaklardan oluşur. Vücut hareketleri, el becerisi, duyma, görme, konuşma ve davranış şeklinde özetlenebilir.
Yeni doğan bebeklerde beslenmek kadar düzenli ve yeterli uyku da önemlidir.
*Yeni doğan dönemde bebekler günde toplam yaklaşık 11-18 saat uyurlar. 3-4 kez gündüz uyurlar.
*12 aylık bebek günde yaklaşık 10-12 saat uyurlar. Gündüz uykusu devam eder.
*2 yaş ve sonrası bebek günde 10-12 saat uyur ancak gündüz uykusu 1 defaya düşer.
*0-3 Yaş dönemi beyin gelişimi devam eder. Refleksler güçlüdür. ( emme, tutma , çekme )
BİLİŞSEL GELİŞİM
*Bebek kendisi ile dış dünya arasındaki ayırımı fark eder. Taklit etme yeteneğini kullanır. Gördüğü davranışların benzerini yapmaya başlar. ( El çırpma, kafa sallama, bay bay hareketi vs.)
Bilişsel gelişim için;
*Oyun materyallerinin sesli, görsel, 6 duyuyu harekete geçiren nitelikte olmasına özen gösterilmeli
*Çocuklar bu evrede nesneleri ağzıyla tanıma aşamasınadırlar. Oyuncakların kesici ve zarar verici olmamasına dikkat edilmeli.
*Renkli oyuncaklar tercih edilmeli
*Çocukla birlikte vakit geçirilmeli, uygulamalı çalışmalar yapılmalı.
*Son evrelerde kitap, defter, kalem çalışmaları birlikte etkinlik şeklinde yapılabilir.
PSİKO-MOTOR GELİŞİM
Bu evrede reflekslerle birlikte el, kol, bacak ve vücut koordinasyonu kazanılır. Küçük kaslar çalıştırılır. Oyuncağı daha bilinçli tutma, kaşık çatal tutma vs. Son evrede bisiklette pedal çevirmeye çalışma noktasına gelinebilir.
Psiko-motor gelişim için;
*Ebeveyn çocuğun ince ve kalın kaslarını kullanıp kullanmadığına dikkat etmeli.
*İşitme yetisi ve dönüt verme durumunu gözlemlemeli. İlk zamanlardan itibaren refleks ve duyusal gelişim çok önemlidir. Çocukla ilgili bir problem olup olmadığının habercisi olabilir. Erken tanı açısından bu sürecin takibi önemlidir. Sese tepki vermeyen bir çocuk mutlaka kontrolden geçirilmelidir.
*Kaşık tutmasına, elbiselerini giymesine, oyuncaklarını keşfetmeye çalışmasına izin verilmeli. Çocuk teşvik edilmeli. (Oyun hamurları, yap bozlar, kesme yapıştırma çalışmaları, lastik topla oynama vs.)
DİL GELİŞİMİ
Bebeklerde dil gelişimi ağlama refleksiyle başlar. Agulama ve seslerle devam eder. Tek kelime sonrasında, cümleler başlar.
Dil gelişimi için;
* Bebeklik evresinden itibaren tün nesnelerin isimleri yaşam içinde tekrar edilmeli. Çorabı giydirilirken ayağına çorabını giydirelim, kazağını giydirirken üzerine kazağını giydirelim, masaya tabağı koyarken, tabağı masaya koydum şeklinde ifade edilmeli.
*Nesneler öğretilirken resimleri de gösterilmeli, basit hikayeler anlatılmalı, kendisinin de basit hikaye oluşturması teşvik edilmeli.
*Parmak oyunları ve kukla gösteri ile çocuğun dil gelişimi desteklenmeli.
Dil gelişiminin yaşına göre uygun gelişip gelişmediği takip edilmeli.
PSİKO-SOSYAL GELİŞİM
*Güven duygusu bu evrede kazanılıyor ve çocuk için temel öğedir. Annenin çocukla çok uzun zaman vakit geçirmesi, ona dokunması, bebeği ile konuşması güven duygusunu geliştirmeye destek olacaktır. Güven duygusu gelişen çocuk dış dünyadan korkmaz, özgüven sahibi birey olur.
*Karnı acıkan bebeğin beslenmesi geciktirilmemeli.
*Konuşurken göz teması kurulmalı.
*Tuvalet eğitimi 2 yaşından önce başlatılmamalı. Gece ve gündüz aynı anda başlanmalı. Anüs kas gelişiminin tamamlanması için çocuk, 2 yaş seviyesine gelmeli. Erken başlanması, çocuğa bu yönde baskı yapılması, çocuğa psikolojik olarak zarar verir.
3-6 YAŞ DÖNEMİ GELİŞİM EVRESİ
3-6 yaş evresi gelişim açısından altın çağ olarak nitelendirilmektedir. Bu yaş aralıklarında çocukların gelişimleri, yaşamları boyunca en hızlı olunan evredir. Çocuk bu evrede verilen bilgileri hızla alır. Bedensel, bilişsel ve sosyal olarak çocuk bu evrede her an gelişime açıktır. Şekil almamış bir hamur misali aldığı uyarıcılarla hızla ve kolayca şekil alır.
Çocukların gelişim özelliklerinin farkında olunarak, onları fiziksel, bilişsel ve psiko- sosyal gelişim alanlarını destekleyen bir eğitim atmosferinde eğitilmesi gelişim evrelerini daha sağlıklı bir şekilde geliştirmelerini sağlayacaktır. Bu nedenle 3 yaş itibariyle ilk etapta oyun grupları şeklinde başlanması ve sonrasında kreş ve anaokulu devamı önerilmektedir. Küçük yaşta başlayan eğitim çocuğa bilgi aktarmaktan çok, çocuğun var olan yeteneklerinin serpilip gelişmesine yardımcı olarak öğrenmeye ilgi uyandırmaktadır.
Başlangıçta uyku ihtiyacı ortalama 12 saat iken, bu dönemin sonuna doğru uyku ihtiyacı 9-10 saate düşer.
Oyun, çocuğun yaşamında çok önemli bir yere sahip olur, oyun oynamaktan keyif alırlar.
Oyun onlar için sadece eğlence aracı değil duygu dünyalarını özgürce harekete geçirebildikleri, deşarj oldukları, kendilerini geliştirdikleri, arkadaş ilişkilerini şekillendirdikleri bir araç niteliğindedir. Oyun çocuğun zihinsel, bedensel olarak güçlendirir, besler. Çocuğun oyun oynamasına izin verilmeli, çocuk bireysel ve grup oyunları oynamaya teşvik edilmeli.
*Bu evrede oyunlar büyük bir önem kazanır ve zamanın büyük bir kısmını alır. Özellikle, hareket ve etkinliği gerektiren oyun ve eğlencelerden hoşlanır. Koşmak, atlamak ve zıplamak gibi beden becerileri kazanmaya çalışır.
*Çocukların oyunlarında günlük tecrübelerinin, okudukları, dinledikleri hikayelerin, izledikleri çizgi filmlerin etkisi görülür.
*Oyunlarda cinsiyet farklılığının etkisi göze çarpar. Kız çocukları bebeklere, evcilik oyunlarına ilgi duyarken; erkek çocuklar arabalar, topa, futbola merak duyar.
*Bu dönemde çocuk çok hareketlidir.
*Her an bir şeyler keşfetme arzusundadır. Çevresine karşı farkındalığı artar.
*Çeşitli alanlarda arkadaşları ile yarışmaya başlar.
Çocukların fiziksel gelişimi için ;
*Onlarla kaliteli zaman geçirilmeli.
*Yaş evrelerine göre sorumluluklar verilmeli.
*Birlikte uygun oyunlar oynanmalı.
*Oyun oynamaya teşvik edilmeli.
ZİHİN GELİŞİMİ
*Bu evrede çocuğu zihin gücü ve belleği bir hayli gelişir. Dikkatini daha uzun süre aynı konu üzerinde tutabilir.
*Çocukta henüz somut düşünme tarzı hâkimdir, soyut düşünce gelişmemiştir. Çocuk, duyuları ile düşünür; sadece gözlemler sonunda birtakım hükümlere varır. Bilimsel mantığa göre sınıflandırılmış konuları kavrayamaz.
Bundan ötürü ilk dönemde sınıf çalışmaları, çocuğun duyularını harekete geçirmeli, okulda yaparak ve yaşayarak öğrenme ilkesine yer verilmelidir.
*Bu çağın başlangıcında zaman kavramı çok sınırlıdır, zamanlarını ayarlayamazlar. Tarih, gün ve saat fikri henüz gelişmemiştir. Yaptıkları bir etkinliğin, oynadıkları oyunun veya dersin ne zaman biteceğini kestiremez, kurgulayamazlar.
İkinci sınıfa geldiklerinde zaman kavramı gelişmeye başlar ve yemek zamanını, ders yılının başını ve sonunu, haftanın günlerini kavrar duruma gelebilirler.
*Bu dönemin başında çocuğun yaptığı resimler varlıkların kendilerine benzemeye başlar. Artık çocukların, neyin resmini yaptıkları anlaşılır düzeye erişir. İlk evrelerde bakıldığında anlamsız görülen resimlere kendilerince anlam yüklerler. Daire şekline annem, babam veya herhangi bir eşya şeklinde isimlendirebilirler.
Çizilen resimlerin ebatları gerçekle örtüşmeyebilir. Bebek resmi annenin resminden daha büyük veya binanın boyu kendisinden daha küçük çizilebilir. Yaş ve sınıf ilerledikçe resimlerde daha çok ayrıntılara yer verilebilir ve bunlar gerçeği daha iyi yansıtır
*Bu evrenin başında sayılar kavranmaya başlanır.
Zihinsel gelişim için;
*Bol bol hikaye ve masal okunmalı, hayal dünyaları geliştirilmeli.
*Zeka geliştirici materyaller içeren oyuncaklar tercih edilmeli.
*Zeka oyunları oynanmalı.
*Dikkat ve zeka geliştirici kitap çalışmaları yaptırılmalı.
*Televizyon başında uzun süre vakit geçirmesi engellenmeli.
* Bilgisayar oyunlarından uzak durulmalı.
DİL GELİŞİMİ
*İlk evrede kendisini ifade edecek kadar kelime bilgisine sahip olan çocuk rahatlıkla cümle kurabilir. Konuşma yetisi gün geçtikçe hızla gelişir. 3 yaşından sonra çocukların kendisini rahatlıkla ifade edecek kadar cümle kurması beklenir.
Bazı çocuklarda konuşma gecikmesi durumları görülebilir. Bu durum, genetik faktöre bağlı olabileceği gibi farklı patolojik sorunlardan da kaynaklanabilmektedir. 3 yaşında ortalama olarak 3 kelimeden oluşan cümle kuramayan ve 4-5 yaşında da konuşma gecikmesi olan çocuklar dil terapistleri tarafından incelenmelidir.
*Ortalama olarak 5 yaşındaki çocuk okuma ve yazma öğrenme olgunluğuna erişir. Bunun için, hemen bütün dünya ülkelerinde bu yaşlar okumaya başlama çağı olarak kabul edilmiştir.
* Bu yaştaki çocukların çoğunda, okuma ve yazmaya karşı ilgi uyandığı gibi, bu işleri kavrayabilecek düşünme ve görme güçleri gelişmiştir.
*Çocuklarda toptan görüş ve bakış açısı hakimdir. Bunun için, okuma ve yazma öğreniminde tümevarım yöntemi denilen harflerden başlamak yerine, tümden gelim yöntemi olarak adlandırılan kelimelerden başlamak daha uygun olur.
Dil gelişimi için;
*Çocukla sürekli konuşulmalı. Konuşulanları anlamaz diye konuşulmaması dil gelişimini engeller.
*Televizyon başında kalarak tek taraflı uyarıcıya maruz bırakılmamalı.
*Nesneler ve kavramlar resimleri gösterilerek öğretilmeli.
*İşitsel oyuncaklar kullanılmalı.
PSİKO- SOSYAL GELİŞİM
Çocukların en önemli duygusal ihtiyacı sevilmek ve değer görmektir. Anne-babası, öğretmenleri ve başka yetişkinler tarafından ne kadar ilgi ve şefkatle muamele görürlerse, ruh sağlıkları o kadar yerinde olur.
Çocukta, iyilik ve kötülük kavramları önce anne babanın beğendiği ve beğenmediği davranışları ile ilgili olarak şekil alır. Değer yargılarından yoksun olarak dünyaya gelen çocuk doğru yanlış kavramlarını yaşantısı sonucu zihninde oturtur. Önce davranışı yapar ebveyni veya çevresindeki insanların verdiği tepkilere göre doğru yanlış algısı oluşur. Bundan sonraki yaşamında da benzer davranışları yaptığında ne gibi tepkiler alacağını zihninde oturtur. O davranışı yapıp yapmaması gerektiğini bilir.
Yanılmak, kusurlu görülmek onları çok endişelendirir.
Çocuğun içinde bulunduğu gelişim evresinin farkında olmak, bu evrelerin özelliklerini bilmek ve çocuğa o şekilde muamelede bulunmak çocukların sağlıklı gelişim içinde olup olmadıklarını takip etmek ve sağlıklı iletişim noktasında anne-babalara fayda sağlayacaktır.
SEVGİYLE KALIN.
NURAY BAŞTAN AYDIN – PSİKOLOJİK DANIŞMAN VE AİLE DANIŞMANI
FANİ DUNYA FORUM HABERLER
