Tiroit Bezi ve Hastalıkları
1- TİROİT BEZİ NEDİR VE NE İŞE YARAR?
Tiroit bezi; boyunda, soluk borusunun(trakea) her iki yanında yerleşmiş, sağ ve sol lob olarak adlandırılan iki ayrı bölüm ile bunları birleştiren ve isthmus adı verilen bir bölümden oluşan, şekil itibarıyla kelebeği andıran bir salgı bezidir. Önden bakıldığında çene altında yer alan ve erkelerde daha belirgin bir şekilde görülüp halk arasında ’adem elması’ olarak adlandırılan kıkırdaktan oluşan çıkıntının hemen altındaki bölgede bulunur ve yutkunmakla hareket eder.
Tiroit bezi 2 tane hormon (vücuttaki iç salgı bezlerinin ürettiği kimyasal maddeler) yapar ve dolaşıma salgılar. Bu hormonlardan birine tiriiyodotironin (T3) ve diğerine tiroksin (T4) ismi verilir.
T3 ve T4 hormonları vücut metabolizmasını düzenler ve metabolizmanın hızını kontrol ederler. Fazla hormon salgılanırsa metabolizma hızlanır ve hipertiroidi (hiper, fazla anlamına gelmektedir)hastalığı gelişir. Bu durumda kalp hızı artarak çarpıntı şikayeti oluşurken, bağırsak hareketleri de artarak ishal meydana gelebilir.
Eğer tiroid hormonu çok az salgılanırsa bu duruma da hipotiroidi (hipo,az anlamına gelmektedir) denir. Bu durumda da kalp hızı azalır ve barsak hareketleri yavaşlayarak kabızlık ortaya çıkar.
Tiroid bezinin çalışması, yani hormon üretip salgılaması, beyinde bulunan ve hipofiz adı verilen bir bezden salgılanan ’Tiroit Uyarıcı Hormon’ (TSH=Tiroit Stimulan Hormon) ile kontrol edilir.
Kan dolaşımındaki tiroit hormonları (T3 ve T4) azalınca hipofizden TSH salgısı artar ve bu artış tiroit bezinden tiroit hormon salgısını artırır. Eğer dolaşımda T3 ve T4 artarsa, bu durumda hipofizden TSH salgılanması azalır.
2- TİROİT BEZİNİN HASTALIKLARI NELERDİR?
a) Guatr : Tiroit bezinin büyümesine verilen addır.
b) Nodül : Tiroit bezinin içinde normal dışı doku oluşmasıdır.
c) Tiroidit : Tiroit bezinin iltihabına verilen addır.
d) Hipertiroidi : T3 ve T4 hormonlarının aşırı salgılanması durumudur.
e) Hipotiroidi : T3 ve T4 hormonlarının az salgılanması durumudur.
a) Guatr: Tiroit bezi normal boyutlarının üzerine çıkacak şekilde büyümüştür ancak, hormon salgısında bir değişiklik sözkonusu olmadığı sürece herhangi bir belirtiye neden olmaz.
b)Nodül (Nodüler Guatr): Tiroit bezi içinde oluşan ve bezin normal dokusuna benzemeyen anormal dokulardır. Nodüller için en önemli risk, tiroid kanseri olmasıdır (%5). Nodüller tek veya çok nodül (multipl nodül) olarak bulunur. Tiroid sintigrafisi bulgularına göre soğuk, sıcak ve ılık nodül olarak 3’e ayrılırlar. Soğuk nodüllerde kanser oranı,diğerlerine göre daha fazladır.
c)Tiroidit: Tiroit bezinin iltihaplanmasıdır. Tiroit bezi muayenede ağrılıdır.
d)Hipertiroidi: Tiroit bezinden aşırı tiroit hormonu (T4 ve T3) salgılanmasıyla oluşan bir hastalıktır; ’Tirotoksikoz? olarak da adlandırılır. Nedenleri arasında Graves hastalığı (nedeni bilinmeyen otoimmun bir hastalıktır; vücut, kendi tiroit bezi dokusunu yabancı doku olarak algılar ve tiroit bezine karşı TSH reseptör (alıcı) antikoru üretir ve bu antikorlar tiroit bezini uyararak aşırı hormon salgılanmasına yol açar), Toksik Nodüler Guatr (tiroit bezindeki sıcak bir nodülden aşırı hormon salgılanması), Tiroiditler, Aşırı İyot alınması ve Aşırı tiroit hormonu alınması(Tiroit hormonu içeren ilaç kullanımıyla) yer alır.
e)Hipotiroidi:Tiroit bezinin az hormon salgılaması,dolayısıyla az çalışması nedeniyle oluşan bir hastalıktır.Nedenleri arasında Hashimoto Tiroidit (Tiroit bezinin,nedeni bilinmeyen bir şekilde hasara uğraması sonucu önce guatr görülen sonra tiroit bezinin küçülmesiyle seyreden bir hastalık); Tiroit bezi ameliyatları (ameliyat sonrası hormon salgılayacak dokunun kalmaması sonucu gelişir); Radyoaktif iyod tedavisi (bu tedavi sonucunda tiroit bezi tahrip olduğu için hormon salgılayacak tiroit dokusu kalmamıştır); nadir olarak bazı ilaçlar ve baş /boyun bölgesine yapılan radyoterapi (ışın tedavisi) sayılabilir.
3- TİROİT BEZİ HASTALIKLARINDA BELİRTİLER NELERDİR?
Guatr ve nodüler guatr hastalarının çoğunda herhangi bir şikayet yoktur. Bazen tesadüfen muayene esnasında, bazen de hastanın veya yakınlarının boyundaki şişliği fark etmesi üzerine doktora başvurulmasıyla tespit edilir. Nodül içine kanama olursa, o zaman ağrı oluşabilir. Bazen de nodül çok büyüyerek soluk ve yemek borusu üzerine baskı yapar, nefes darlığı ve yemek yemede sıkıntı yaratabilir. Tiroiditte hasta çoğunlukla ağrı şikayetiyle doktora başvurur.
Hipertiroidide ve hipotiroidide görülen belirtiler ise şöyledir:
Hipertiroidi: Kilo kaybı/Kaslarda zayıflık/Ellerde titreme/Uyku bozukluğu/ Çarpıntı/ Saçlarda incelme,çabuk kırılma ve dökülme/Ciltte incelme,nemlilik ve aşırı terleme/ Bağırsak hareketlerinde artma, bazen ishal/ Sinirlilik/ Gözlerde ileri doğru fırlama/Adet düzensizlikleri/ Tiroit bezinde büyüme (guatr) oluşması / Sıcağa tahammül edememe/ Erkeklerde memelerde büyüme / Kemik erimesi (Osteoporoz)
Hipotiroidi: Halsizlik,güçsüzlük,çabuk yorulma/Üşüme, soğuğa tahammülsüzlük/ Ses kısıklığı ve kalınlaşması/ Ellerde, bacaklarda, yüz ve göz etrafında şişlik/ Ciltte kuruma, kabalaşma veya kalınlaşma, terlemede azalma / Saçlarda kuruluk ve dökülme /Kas krampları/ Depresyon, uyku bozukluğu, uyku hali/ Kabızlık/ Adet bozukluğu/ Kilo alma/ Hafızanın zayıflaması, hatırlamada zorluk /Nabız sayısında azalma /Hareketlerde yavaşlama.
4- TİROİT HASTALIKLARINDA TANI NASIL KOYULUR?
a) Kan testleri: Sıklıkla kullanılan testler serbest T3, serbest T4 ve TSH hormonlarının kan düzeylerinin ölçülmesidir. Tiroid bezinin fonksiyonu hakkında en iyi bilgiyi TSH ölçümü verir. TSH ölçümünün normalden düşük olması tiroid bezinin aşırı çalıştığını gösterir. TSH düzeyinin normalden yüksek bulunması ise tiroid bezinin az çalıştığını gösterir. Ayrıca anti-TPO antikoru ve anti-Tiroglobulin antikorları vardır.Bu antikorların yüksek değerlerde olması tiroid hastalığının otoimmün bir hastalık olduğunu gösterir.
b)Tiroit Ultrasonografisi: Tiroit bezinin boyutlarının ölçümü, nodül varsa büyüklüğü ve yerleşiminin tespiti, ayrıca ilaç tedavisi neticesinde tiroit bezinin ve/veya nodülün küçüldüğünü/ küçülmediğini takip etmek için kullanılır.
c)Tiroit Sintigrafisi: Teknesyum isimli bir maddenin kan yoluyla verilmesi suretiyle yapılan bir nükleer tıp tetkikidir. Nodülü olan ve düşük TSH değerlerine sahip hastalara uygulanır; nodülün sıcak ya da soğuk olduğunun tespitine yardımcı olur.
d) Tiroit ince iğne aspirasyon biyopsisi: Tiroit bezinde saptanan nodüllerde kanser olup olmadığını anlamak için, nodülü olan tüm hastalara yapılır. Enjektörle tiroit bezindeki nodülden parça alınır ve incelenmek üzere patolojiye gönderilir. Burada örnekler incelenerek iltihap veya kanser olup olmadığı tespit edilir. Biyopsi, sonucuna göre ilaç tedavisi veya ameliyat kararı verileceğinden, nodülü olan tüm hastalara mutlaka yapılması gereken bir tetkiktir.
5-TİROİT HASTALIKLARINDA TEDAVİ NASILDIR?
Guatrda tiroit hormon değerlerinde bozulma olmadığı sürece tedaviye gerek yoktur.
Tiroiditte muayene bulgularına göre hekim tarafından uygun tedavi seçilir.
Nodüler guatrda tedavinin nasıl yapılacağı konusunda nodülden yapılan ince iğne aspirasyon biyopsisinin patoloji sonucu çok büyük önem taşır. Kanser tespit edilen veya kanserden şüphelenilen hastalara kesinlikle ameliyat yapılır. Kanser olmayan vakalarda ise nodülün boyutu,yerleşim yeri,büyümesi dikkate alınarak ilaçsız takip önerilebileceği gibi, ilaç tedavisi veya cerrahi tedavi de planlanabilir.Multinodüler (multipl nodüler, çok nodüllü) guatr tanısında ilaç tedavisine yanıt azdır, bu yüzden cerrahi tedavi tercih edilmektedir.’İyotsuz tuz’ kullanılmalıdır.
Hipertiroidi tedavisinde, öncelikle kanda yüksek değerlerde bulunan tiroit hormonlarının normal düzeye getirilmesi için ilaç tedavisi başlanır; 1.5-2 ayda bir kontroller ile 1 yıl kadar tedaviye devam edilir. 1 yılın sonunda doktor tarafından uygun görülürse ilaç tedavisi, doz azaltılmak suretiyle, kesilebilir;ancak ilaç tedavisinin hastanın kendisi tarafından ve doktordan habersiz kesilmesi durumunda, hastalık yeniden alevlenebilir ve yapılan tüm tedavi boşa gitmiş olur. Eğer doktor tarafından tedavini kesilmesini takiben hastalık yine de nüks ederse, ilaç tedavisiyle hormon değerleri kontrol altına alınıp radyoaktif iyod tedavisi veya ameliyat planlanır.
Radyoaktif iyod verilmeden 3 gün önce ilaçlar kesilir ve radyoaktif iyod aldıktan 3-4 gün sonra tekrar başlanır. Radyoaktif iyodun kanser yapıcı veya üreme sistemine zarar verici bir etkisi yoktur ancak radyoaktif iyod alımını takiben 6 aydan önce hamileliğe izin verilmez. Ayrıca; radyoaktif iyod alan hastaların % 80-90’nında ilk yıl içinde kalıcı tiroit bezi yetmezliğine bağlı hipotiroidi gelişir ve ömür boyu tiroit hormon ilacı almaları zorunluluğu ortaya çıkar. Hastalar bunu baştan bilmeli ve kabul etmelidirler.
Cerrahi, tiroit bezi çok büyük olanlarda tercih edilir. Tiroit bezinin bir kısmı veya tamamına yakını ameliyatla alınır ancak, hormonların ameliyat öncesinde ilaç tedavisiyle normal düzeye gelmesi sağlanmalıdır. Ameliyat ayrıca sıcak nodülü olan, ancak nodül çapı büyük olan hastalarda da tercih edilen bir tedavi seçeneğidir.
’İyotsuz tuz’ kullanılmalıdır. Ancak, ev halkının iyot alabilmesi de düşünülmelidir. Bu durumda yemekler tuzsuz yapılmalı; hasta iyotsuz, ev halkı ise iyotlu tuz kullanmalıdır.
Hipotiroidi tedavisi ’ömür boyu’ sürecek bir ilaç tedavisidir. 6 ayda bir kontrole gidilerek doktor tarafından hormon düzeylerine göre ilaç dozunun ayarlaması yapılmalıdır. Hamilelikte ilaç dozunun özel olarak ayarlanması gerektiğinden, ilk ay içinde kontrole gidilmesi ihmal edilmemelidir. Tiroit ilaçları açken alınmalı; demir ilaçları, antiasitler veya kalsiyum ilaçları tiroit ilaçlarının emilimini bozdukları için, birlikte alınmamalıdır. ’İyotsuz tuz’ kullanılmalıdır.
X Radyoaktif İyod Tedavisi Alan Hastalara Tavsiyeler: İlk 5 gün öpüşmemeli; hastanın kullandığı çatal, kaşık ve bıçak başkası tarafından kullanılmamalıdır. 8 yaş altı çocuklar ve hamilelerle yakın temas kurulmamalıdır; ancak aynı odada oturulabilir. Hastanın bebeği varsa emzirmesi yasaktır. Evde imkan varsa, hastanın kullandığı tuvaleti başkası kullanmamalı, yoksa kullanımı sonrası tuvalet 2 kez yıkanmalı, eller sabunla iyice yıkanarak temizlenmelidir Boğazveya boyunda ağrı olursa doktora danışarak ağrı kesici kullanılabilir. Sinirlilik, ellerde titreme veya çarpıntı olursa,radyasyon tiroiditi olması riskine karşı doktora başvurulmalıdır.
Uzm.Dr. Candan Ofluoğlu
FANİ DUNYA FORUM HABERLER
