Benimle kim arkadaş olur?
Aşağıda hangi özellikteki insanların arkadaşlık yapılmaya layık ve uygun olduğuna dair başta Hz. Peygamber (s.a.s.) ve sahabesi olmak üzere İslâm büyüklerinin görüş ve tavsiyeleri bulunmaktadır. Bunlar genellikle kısa, özlü ve derin anlamları olan sözlerdir. Bu nedenle fazla yorum yapmadan aktarıyoruz.
* Bu veciz sözleri Hz. Peygamber (s.a.s.) bir öğüdüyle başlatıyoruz. O (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Kişi, arkadaşının dini üzeredir. Öyleyse arkadaşlık yaptığınız kimseye dikkat edin." (Ahmed, 2/303, 334; Ebû Davûd, 4833; Tirmizî, 2378)
* Hz. Ömer (r.a.) arkadaş hakkında iyi düşünülmesini istemekte ve şöyle demektedir:
"Dürüst ve erdemli arkadaşlar edin. Onların korumasında güvenle yaşarsın. Onlar rahatlık ve bollukta süs ve ziynet, darlık ve sıkıntıda azık ve destektirler. Arkadaşının senden istediği bir işi en güzel biçimde yerine getir ki, gerektiğinde sana daha güzeli ile karşılık versin. Düşmanından da uzaklaş. Yalnızca güvenilir insanlarla arkadaşlık yap. Güvenilir olanlar ise, Allah'tan korkanlardır. Günah içinde bir hayat sürenlerle arkadaşlık yapma, onlardan ancak kötülük öğrenirsin. Onlara sırrını söyleme. İşlerini Allah'tan korkanlara danış ve onların görüş ve düşüncelerini önemse."
* Hz. Ali (r.a.) şöyle demiştir:
"Yanlarında çekingen, mahcup, sıkılgan olunan insanlarla oturup kalkmak sûretiyle amellerinizi diri ve zinde tutunuz."
* Hz. Ali (r.a.) bir şiirinde şöyle demiştir:
Gerçek arkadaş daima yanında bulunan, Kendini feda ederek sana faydalı olan, Felaket ve musibetlerle karşılaştığın zaman, Kendi rahat ve düzenini senin için bozan.
* Büyük sahâbî Ebû Zer (r.a.) şöyle demiştir:
"Yalnızlık kötü arkadaştan, iyi arkadaş da yalnızlıktan iyidir." Bu söz, Hz. Peygamber'in (s.a.s.) sözü (hadis) olarak da rivayet edilmiştir.
* Ölüm döşeğinde yatan Alkame elUtâridî, oğluna vasiyetinde güzel ahlâk sahibi arkadaşı şöyle tanımlar:
"Oğlum! Arkadaşlık yapacağın kimsede şu özellikler bulunsun. Kendisine hizmet ettiğinde seni korusun, arkadaşlığıyla sana şeref versin,
güzellik katsın, ihtiyaç anında yardım etsin. İyilikte sana yardımcı olsun, iyiliklerini görüp dile getirsin; ama kusur ve hatalarını gizlesin. Kendisinden bir şey istediğin zaman versin, sen sustuğunda sözü açsın, sıkıntılı anında yardımına koşsun, seni teselli etsin, konuştuğunda sözüne inansın. İkiniz birlikte bir işi omuzladığınızda seni başkan seçsin. Ölçüp tarttığınızda seni kendine tercih etsin."
* Yahya b. Eksem şöyle anlatmıştır:
"Halife Me'mun, Alkame'nin bu vasiyetini duyunca:
Böyle arkadaş nerede? diye söylendi. Kendisine:
Alkame'nin, oğluna böyle bir vasiyeti niçin yaptığını biliyor musun? diye sordular. Halife Me'mun:
Hayır, bilmiyorum, deyince: Babası, oğlu kimseyle arkadaşlık yapmasın, diye bu vasiyeti yapmış, dediler.
* Caferi Sadık şöyle demiştir:
"Beş kimse ile arkadaşlık yapma:
1. Yalancı ile arkadaşlık yapma. Çünkü ona inanırsan aldanırsın. O serap gibidir; uzağı yakın, yakını da uzak gösterir. 2. Aptal ile arkadaşlık yapma. Çünkü faydalı olayım derken sana zarar verir. 3. Cimri ile arkadaşlık yapma. Çünkü o, sana gün gelir en çok ihtiyacın olan şeyi bile vermez. 4. Korkak ile arkadaşlık yapma. Çünkü o sıkıntı ve zorluk zamanında seni tek başına bırakır. 5. Günah içinde bir yaşam sürenle de arkadaşlık yapma. Çünkü o bir lokmaya ve hatta daha azına seni satar."
* Ahmed b. Hanbel (rah.a.) şöyle demiştir:
"Beni belâya düşüren, kendilerinden utanıp çekinmediğim, kendilerine karşı saygı hisleriyle dolmadığım arkadaşlardan başkası değildir."
* Cüneydi Bağdadî şöyle der:
"Güzel ahlâklı günahkâr bir arkadaşımın olması, kötü ahlâklı âlim bir arkadaşımın olmasından daha iyidir."
* Ahmed b. Ebü'l-Havarî şöyle demiştir: Hocam Ebû Süleyman bana şöyle dedi:
"Ahmed, şu iki insandan başkasıyla arkadaşlık yapma:
1. Dünya yaşantında kendisinden faydalandığın kişi, 2. Ahiret yaşantına dair kendisinden faydalandığın kişi,
Bu iki insandan başkası ile birlikte olmak, büyük aptallıktır."
* Sehl b. Abdullah etTüsterî şöyle demiştir:
"Üç çeşit insanın arkadaşlığından sakın: 1. Umursamaz zalimler, 2. Dalkavuk âlimler, 3. Cahil sûfîler."
* Bişri Hafî arkadaşları şöyle gruplandırır:
"Arkadaşlar üç çeşittir: 1. Ahiret arkadaşı, 2. Dünya arkadaşı, 3. Sosyal çevre ve eğlence arkadaşı.
* Halife Me'mun "Arkadaşlar üç çeşittir" der ve şöyle belirtir bunları:
1. Besingıda gibi olanlar. Bunlardan vazgeçemezsin. 2. İlaç gibi olanlar. Bazı zamanlarda onlara gereksinim duyarsın. 3. Hastalık gibi olanlar. Bunlara hiçbir zaman ihtiyaç duymazsın. Fakat insan bazen bu arkadaşlıklara yakalanır. Bunların ne sevgi ve içtenliği vardır, ne de bir faydası."
* Hikmet sahibi insanlardan bazıları şöyle demişlerdir:
"Sırrını gizleyen, kusurlarını örten, musibet anında yanında olan, seni her şeye tercih eden, iyiliklerini her yerde anlatıp, kötülüklerini saklayan kimselerden başkasıyla arkadaşlık yapma. Şayet bu nitelikte birini bulamazsan, kendinden başka dostun olmasın."
* Hikmet sahibi insanlardan kimileri demişlerdir ki:
"Şu iki kişiden başkasıyla arkadaşlık yapma: 1. Dinî konularda kendisinden bir şeyler öğrendiğin, sana faydalı kişi, 2. Dinî konularda kendisine bir şeyler öğrettiğin ve bu öğrettiklerini kabul eden kişi."
* Kimi hikmet sahipleri şöyle demişlerdir:
"İnsanlar dört sınıftır: 1. Bir kısmı tatlıdır; onların tadına doyamazsın. 2. Bir kısmı acıdır; ondan yenmez. 3. Bir kısmı ekşidir; onlar senden bir şey almadan, sen onlardan bir şey al. . Bir kısmı da tuzludur, yalnız ihtiyaç zamanında ondan bir miktar al."
* İnsanları ağaçlara benzeten bir hikmet sahibi zat şöyle der:
"İnsanlar, ağaçlar ve bitkiler gibidir. Bazılarının gölgesi var; fakat meyvesi yoktur. Bu ağaç, dünya hayatı konusunda kendisinden faydalanılıp, ahiret hayatına dönük hiçbir faydası olmayan kişinin örneğidir. Dünya hayatına dönük fayda, hızla kaybolan gölge gibidir. Bazılarının meyvesi var; fakat gölgesi yoktur. Bu ağaç, ahiret yaşamı için faydası olup, dünya yaşamı için faydası olmayan insanın örneğidir. Bazılarının hem gölgesi hem de meyvesi vardır. Bu ağaç, hem dünya hem de ahiret yaşantısı için faydalı olan insanın örneğidir. Bazılarının ise ne meyvesi ne de gölgesi vardır. Deve dikeni gibidirler, yaklaştığın zaman elbiseni yırtar. Ne yemeye, ne de içmeye yarayışlı değildir. Bunun hayvanlardan örneği, fare ve akreptir."
* Günahkârları görerek, onlarla birlikte olmak, kalpte günahı basitleştirir, ağırlığını giderir ve ona olan nefret duygusunu yok eder. Dünyaya düşkün kişinin arkadaşlığı, öldürücü bir zehirdir. Çünkü karakter ve huylar, yaratılış itibariyle, arkadaşa benzemeye ve ona uymaya eğilimlidir. Arkadaşlar farkına varmadan birbirlerinden etkilenirler ve mizaçları birbirine benzer. Bundan dolayı dünyaya aşırı düşkün olanlarla beraber olmak, insanda doyumsuzluk ve açgözlülük duygularını harekete geçirir. Dünyaya karşı soğuk ve isteksiz insanlarla (zahidler) beraber olmak da insanı dünya hayatına karşı soğuk ve isteksiz yapar. Bu yüzden dünyaya gönül verenlerle arkadaşlık yapmak, hoş karşılanmamış; ahirete sevdalı insanlarla arkadaşlık yapmak ise güzel görülmüştür.
* Yine arkadaşlık için şöyle denilmiştir: "Arkadaşlarınızın sayısını artırın; çünkü her mü'minin bir şefaati vardır. Belki arkadaşının şefaatine mazhar olursunuz.
* İmam Gazali, arkadaş seçilecek kimsede beş niteliğin bulunması gerektiğini söyler ve bunları şöyle sıralar:
"Arkadaşlık yapılacak kimsede şu beş niteliğin bulunması gerekir:
1. Akıllı olmak, 2. Güzel ahlâklı olmak, 3. Günah içinde bir hayat sürüyor olmamak, 4. Bid'atçı olmamak, 5. Dünyaya aşırı düşkün olmamak."
* Akıl, sermaye ve temeldir. Aptalla olan arkadaşlıkta hayır yoktur. Ne kadar uzun sürerse sürsün, aptal biriyle yapılan arkadaşlığın sonu ayrılık ve dargınlıktır. Aptal arkadaş, iyilik yapayım derken kötülük yapar da farkına bile varmaz. Bunun için şair demiştir ki:
"Akıllı düşmandan asla korkmam,
Aptal dosttandır korkum her zaman.
Akıl tek bir sanattır yolu da ayan,
Aptallık sayıya gelmez çoğu zaman."
* Yine denilmiştir ki:
"Günahkârca bir yaşantıyı sürdürmekte ısrar eden kimsenin arkadaşlığında da hayır yoktur. Allah'tan korkan kimse, büyük günahlarda devamlılık göstermez. Bundan dolayı Allah'tan korkmayanın kötülüğünden emin olunamayacağı gibi arkadaşlığına da güvenilmez. O, menfaat için her şeyi yapabilir."
* * *
[Bu yazı, Hüccetülislâm İmam Gazali'nin "Kitabü'l-Ülfeti ve'lmahabbeti" adlı ıkitabından kitabından derlenmiştir. Söz konusu kitap " Bana Arkadaşını Söyle " adıyla tarafımızdan Türkçeye çevrilmiştir. Bkz. İstanbul, İlke Yayıncılık, 2002.]
FANİ DUNYA FORUM HABERLER
