Onlar Kendilerine Zulmediyorlar
Hayır ve şer her şeyin yaratılmasında, insanın irâdesinin ve ihtiyârının da tesîri vardır.
Muhammed bin Hilfe el-Veştâtî hazretleri tefsir ve hadis âlimlerindendir. 745 (m. 1344)’de Tunus’ta doğdu. Burada ve hac için gittiği Hicaz’da birçok âlimden ilim tahsil etti. Tunus kadılığına, sonra Tunus şehri müftülüğüne tayin edildi. 828 (m. 1425)’de orada vefat etti. “İkmâlü’l-Mu’lim bi-fevâidi Müslim” isimli eserinde şöyle buyuruyor:
Kaza ve kadere inanmamız emrolundu. Bunları incelememiz emrolunmadı. Ehl-i sünnet âlimlerinin bildirdiği kadar öğrenmemiz ve inanmamız lâzımdır. Bu hakîkî âlimler [İslâm bilgilerinin mütehassısları] buyuruyor ki:
Allahü teâlâ insanların, hayır ve şer, bütün yapacaklarını ezelde biliyordu. Vakitleri gelince, bunların yaratılmasını irâde etmekte ve yaratmaktadır. Onun yaratmasına (takdîr) denir. Hâlık ve mûcid yalnız Odur. Ondan başka yaratıcı yoktur. Hiçbir insan, hiçbir şey yaratamaz.
Hayır ve şer her şeyin yaratılmasında, insanın irâdesinin ve ihtiyârının da tesîri vardır. İnsan bir şey yapmak ister, Allahü teâlâ da isterse, o şeyi yaratır. İnsanın irâdesine, dilemesine (kesb) denir. Demek ki, insanların yaptığı her hareket, her iş, insanın kesbi ve Allahü teâlânın yaratması iledir. Adam öldürene kıyâmette azâb yapılması, onu kesbettiği içindir. (Cebriyye) denilen kimseler ise, insanın kesbini, irâdesini inkâr ettiler. İnsan istese de, istemese de, her hareketini, her işini Allah yaratır. İnsanın her işi, ağaç yapraklarının rüzgârdan sallanması gibidir dediler. Her şeyi Allah zorla yaptırıyor. İnsan hiçbir şey yapamaz zannettiler. Böyle söylemek küfürdür. Böyle inanan kâfir olur.
Bunlara göre, iyi iş yapanlara kıyâmette sevap verilir. Günah işleyenlere, azâb yapılmaz. Kâfirlere, âsilere, fâsıklara azâb yapılmaz.
Çünkü, bu günahları yapan hep Allahü teâlâdır. Bunlar, günah işlemeye mecbûr olmuşlardır dediler. Bütün Peygamberler, böyle inananlara lânet etti. Elin, ayağın titremesi ile, irâde ederek hareket ettirilmesi, bir olur mu? (Hicr) sûresinin 92 ve 93'üncü âyetlerinde meâlen, (Allahü teâlâ onların yaptıklarının hepsini soracaktır) buyuruldu. (Vâkı'a) sûresinin 24'üncü âyetinde meâlen, (Yaptıklarının cezâsını çekeceklerdir) buyuruldu. (Kehf) sûresinin 29'uncu âyetinde meâlen, (İsteyen îman etsin, dileyen inkâr etsin. İnkâr edenlere Cehennem ateşini hazırladık) buyuruldu. (Nahl) sûresinin 33'üncü âyetinde meâlen, (Allahü teâlâ, onlara zulmetmez. Onlar, kendilerine zulmediyorlar) buyuruldu.
Vehbi Tülek.
